Potosí: bezoek de mijnen (of juist niet)
Fotografie: Doron Ziv
De bus daalt de lage landen van Bolivia in en ik heb eindelijk het gevoel dat ik weer kan ademhalen. In stilte staren ik en mijn reisgenoot uit het raam. Ik draai mijn gezicht naar haar toe. Ze ziet lijkbleek. We verdwalen in onze gedachten en proberen ons bezoek aan de mijnen in Potosí te verklaren. Wat een leuke tour leek te zijn bleek een ingrijpende ervaring. We wisselen geen woord maar stoeien allebei met dezelfde vraag: is het wel verantwoordelijk om een tour te doen in de mijnen van Potosí?
BEZOEK POTOSÍ
Op ruim drie uur rijden van de hoofdstad van Bolivia ligt Potosí. Met een ligging op 4090 meter hoog is Potosí de hoogste stad ter wereld. De hoofdstad staat veelal bekend om de zilverrijke geschiedenis en koloniale bouw. De twee populairste attracties zijn het museum Casa de la Moneda en een tour door de mijnen van Cerro Rico. Omdat het een bijzondere plek is en op de route ligt naar de zoutvlakte Uyuni staat deze unieke stad op het verlanglijstje van vele reizigers.
Museum Casa de La Moneda bezoek je op eigen gelegenheid. De mijnen betreed je enkel onder begeleiding van een gids. Tours vertrekken in de ochtend of middag vanaf Potosí of Sucre. Ikzelf heb maar een dag in Potosí en besluit deze in de fameuze mijnen van Cerro Rico door te brengen. Net als in vele gebieden in Bolivia is er in Potosí ook een gebrek aan Wi-Fi. Ik en mijn reisgenoot laten het maar over ons heen komen, want ons verdiepen in wat ons te wachten staat is lastig zonder internet.
Bij aankomst in het hostel in Potosí boeken we een tour naar de mijnen voor de volgende ochtend. De man achter de receptie adviseert ons om goed uit te rusten en niet de mooiste kleding aan te trekken. Diezelfde avond ondertekenen we een disclaimer voor het geval er iets met ons zou gebeuren. De volgende ochtend worden we opgehaald in een busje door gids en ex-mijnwerker Johnny en in een overall met laarzen gehesen. Ook krijgen we een helm met een licht erop.
EERSTE STOP: DE MARKT
De eerste stop onderweg naar de mijnen is een markt waar echt van alles en nog wat verkocht wordt. Hier trekken we erop uit om een cadeau te scoren voor de mijnwerkers. We kunnen kiezen uit een van de volgende 5 cadeaus: frisdrank, coca bladeren, sterke alcohol, zware sigaretten en dynamiet. Ja, dat lees je goed. Potosí is zo’n beetje de enige stad in de wereld waar de verkoop van dynamiet op de markt wordt gedoogd.
Nadat onze groep cadeautjes heeft ingeslagen en wat Instagrammable foto’s heeft geschoten met het dynamiet rijden we de hoogte in naar Cerro Rico. Bij aankomst krijgen we nog enkele instructies omtrent veiligheid. Het is lastig om alles wat de mijnwerker ons vertelt de bevatten, door de hoogte krijg ik weinig zuurstof. Met een scheutje sterke alcohol vragen we Pachamama [moeder natuur] voor ons te waken tijdens onze tour door de mijnen. Ik laat mijn blik nog een keer vallen op het panoramisch zicht op Potosí en klim via een ladder naar beneden om de mijn te betreden.
DE MIJNEN VAN POTOSÍ
Na de afdaling moeten mijn ogen wennen aan de nieuwe donkere omgeving. Cerro Rico ligt nog hoger dan Potosí en de lucht in de mijn is vervuild. Ik merk dat ik na 5 minuten al moeite heb met ademen. De gids schijnt de zaklamp tegen een object dat ik niet direct herken: El Tío [de oom]. Vroeger was El Tío de duivel die de slaven aan het werk hield, maar inmiddels heeft de duivel zich ontwikkeld tot beschermgod van de mijnen.
De mijnwerkers bewegen onze kant op. Een voor een geeft onze groep de cadeautjes aan de mijnwerkers. De mannen lijken vooral erg te spreken over de sterke alcohol en gieten een beetje over El Tío voordat ze zelf een flinke slok nemen. Na een korte voorstelronde van de mijnwerkers betreden we de ene tunnel na de andere. Om ons heen wordt het steeds donkerder en vochtiger, tot we na een minuutje of 20 onze weg maken naar de tunnel die ons begeleid naar de buitenwereld.
HET VERHAAL VAN DE MIJNWERKERS
Bij het verlaten van de mijn voel ik mij opgelucht maar ook verward. Johnny vraagt de groep om op de grond te gaan zitten. Hij vertelt ons over de ondenkbare omstandigheden waar soms wel 15-jarige mijnwerkers in leven. Er is weinig werkgelegenheid in Potosí en het werk in de mijnen verdiend goed voor Boliviaanse standaarden. Om die reden wagen de mijnwerkers elke dag hun leven om de kost te verdienen.
De leefomstandigheden van de mijnwerkers zijn op de korte en lange termijn gevaarlijk. Ieder moment kan er een ongeluk gebeuren met het dynamiet of een tunnel kan plotseling instorten. De werkers worden elke dag blootgesteld aan schadelijke stoffen op een bizarre hoogte waar zuurstof al schaars is. Dit is ontzettend ongezond voor de longen waardoor de levensduur van mijnwerkers aanzienlijk wordt verkort.
Het aangeraden cadeau dynamiet wordt gebruikt voor de werkzaamheden en de andere cadeaus om te offeren aan El Tío, maar eigenlijk ook wel om de levensomstandigheden voor de mijnwerkers leefbaarder te maken. Zo helpen coca bladeren helpen tegen hoogteziekte en om het hongergevoel te onderdrukken. Alcohol en sigaretten maken het leven net iets leuker. De frisdrank is voor de kinderen.
GESCHIEDENIS VAN POTOSÍ
Om te begrijpen waarom de leefomstandigheden in Potosí zich op deze manier hebben ontwikkeld is het belangrijk terug te gaan in de tijd. Het is moeilijk om voor te stellen, maar er was een periode dat Potosí een van de rijkste steden in de wereld was. De stad kon worden vergeleken met het hedendaagse New York of Parijs. Het was een tijd waar Potosí het synoniem was voor rijkdom en migranten uit alle uithoeken van de wereld vochten voor een plekje in deze stad.
Cerro Rico, ofwel rijke berg, was een van de rijkste bergen in de wereld waar in de geschiedenis ontzettend veel zilver is gewonnen, eerst door de Inca’s en daarna door de Spanjaarden. De zogeheten zilverkoorts bracht welvaart en een groeiende economie in Spanje. Maar ook in deze tijd bracht Cerro Rico veel pijn en ellende gedreven door hebzucht.
In de koloniale tijd was het leven van de mijnwerkers, destijds slaven, al slecht en kort van duur. Hebzucht leidde tot lokale geschillen wat veel levens heeft gekost. Aan het einde van de 17e eeuw bereikte de zilverkoorts het eindpunt en daalde de waarde van deze grondstof. Potosí was gevallen. Halverwege de 18e eeuw steeg de vraag naar zilver weer maar er was ineens ook behoefte aan een andere grondstof: tin. De economie van Potosí begon langzaam weer te groeien, gelukkig zonder overmatige hebzucht.
Maar het zit Bolivia alsmaar niet mee, want tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog daalde de vraag naar tin aanzienlijk. Noord-Amerika kocht de laatste voorraden tin op voor een spotprijs en sindsdien is Bolivia een van de armste landen van Zuid-Amerika. Economisch gezien dan, want wat de bodem bomvol mineralen betreft is Bolivia steenrijk.
OVERWEGINGEN VOOR JE BEZOEK AAN DE MIJNEN
Met al deze informatie twijfelde ik even of een tour door de mijnen in Potosí een verantwoordelijke activiteit is. De mijnen betreden is gevaarlijk en de ervaring zelf is ingrijpend. Maar uiteindelijk draait het allemaal om een weloverwogen beslissing. Om voor jezelf een beslissing te maken of je de mijnen wel of niet wilt bezoeken zijn er twee hele belangrijke overwegingen die je moet maken.
Ten eerste is het heel belangrijk voor jezelf kritisch na te denken over je gezondheid. Als jij al een vorm van longklachten hebt is het niet aangeraden de mijnen te betreden. Ook wanneer je niet goed te been of claustrofobisch bent raad ik het sterk af een tour te doen in Cerro Rico.
Maar nog een heel belangrijk punt ter overweging is duurzaamheid. In een tour van deze natuur is het extra belangrijk de balans te vinden tussen mensen en winsten. Helaas zijn de leefomstandigheden van de mijnwerkers in Potosí verschrikkelijk en jij als reiziger kunt hier niets aan veranderen. Maar jij kunt wel helpen door ervoor te zorgen dat jouw financiële bijdrage op de juiste plek terecht komt. Tour operators in Bolivia zijn hier helaas niet altijd eerlijk over. Je maakt het verschil door zelf een bijdrage aan de mijnwerkers te overhandigen tijdens je bezoek. Zo weet je zeker dat je iemand helpt aan een maaltijd.
WEL OF NIET DE MIJNEN BEZOEKEN?
De mijnen bezoeken doe je met de juiste instelling. Achteraf gezien ben ik bijvoorbeeld niet trots op de foto waar ik poseer met een staaf dynamiet alsof dit ‘leuk’ is. Dit is iets wat ik pas inzag toen we de mijnen al hadden verkend. Deze tour draait om de mijnwerkers en is een levenservaring waar we mogen leren van de geschiedenis en de diepgewortelde verschillen van leefomstandigheden tussen landen erkennen. En het levert een kleine positieve bijdrage aan de economische groei in Potosí, een van de meest bijzondere plekken in Bolivia.
Dus, wel of niet de mijnen in Potosí bezoeken? Dat is volledig aan jou. Maar met een goede gezondheid, de juiste instelling en een extra bijdrage kan het een verrijkende ervaring zijn, voor jou en voor de mijnwerkers in Cerro Rico.
